Fort

Wantrouw, fort (Manipa)

Aanvankelijk zal de ‘Barricade Wantrouw’ bij het dorp Tumalehu op Manipa eiland een houten versterking zijn geweest. In 1641 werd dit door een klein stenen fort vervangen waar onderkoopman Johan Comens was gestationeerd. Het was zijn taak hier kruidnagels te verzamelen en op te slaan. In 1644 werd het verdedigingswerk onder gouverneur Gerard Demmer (1642–1647) uitgebouwd tot een dertien meter hoog blokhuis, waar vijf jaar later een anderhalve meter hoge ringmuur aan werd toegevoegd. Vanuit deze post zorgde de VOC er voor dat er in de omgeving niet meer kruidnagels werden geproduceerd dan de compagnie nodig had. Om de monopoliepositie te bewaren werden overtollige bomen vernietigd. Deze aanpak kwam de relatie met de lokale bevolking niet ten goede. In maart 1651 brak een opstand uit, waarbij de bevolking er in slaagde het fort te veroveren en in brand te steken. Alle VOC dienaren werden bij deze opstand vermoord. In juni van dat jaar voer Arnold de Vlaming van Outshoorn vijf schepen met in totaal 370 soldaten naar het eiland. Terwijl de bevolking naar het binnenland vluchtte, vernielden zij alle dorpen op het eiland en werden de plantages en voedselvoorzieningen vernield. Zonder voedsel stierf een groot deel van de bevolking de hongerdood. Ondanks dat het eiland na deze vreselijke vernietiging niet langer erg belangrijk was voor de VOC werd hier toch een houten fort opgetrokken, dat later weer in steen werd opgebouwd. Aanvallen tegen de paar soldaten die deze post bemanden kwamen in de jaren die volgden regelmatig voor. Vele VOC dienaren lieten hier het leven. In Februari 1674 deed zich een zware aardbeving voor waarbij het fort en omliggende huizen zwaar beschadigd raakten. In 1768 werd vermeld dat het fort er slecht aan toe was en in 1785 stortte zelfs een deel van de constructie in. Onder gouverneur Bernardus van Pleuren (1775–1785) werd het blokhuis nog een keer opgeknapt en van nieuwe muren voorzien naar ontwerp van kapitein Gabriel Nicolaas van Guericke. De overblijfselen hiervan zijn vandaag de dag nog te zien. De structuur van het blokhuis en de toegangspoort zijn overwoekerd, maar nog grotendeels intact. Aan de binnenzijde van de poort zijn nog reliëfs zichtbaar van een man in Europese kledij, geflankeerd door gestileerde bloemen.

Afbeeldingen

Bronnen en literatuur

anoniem/anonymous, Landmonsterrollen (1691-1790)

Pusat Dokumentasi Arsitektur, Inventory and identification of forts in Indonesia (2010)

Wall, V.I. van de, De Nederlandsche oudheden in de Molukken (1928)